ارزیابی کمی و کیفی اسانس اکسشنهای مختلف آویشن کرک آلود در استان یزد (thymus pubescens)

جنس thymus متعلق به تیره نعنا بوده و بالغ بر 215 گونه از آن در سراسر جهان یافت می شود. این جنس در ایران 18 گونه معطر چند ساله دارد که از میان آنها 4 گونه انحصاری ایران هستند. اسانس آویشن(thymus spp.) با دارا بودن ترکیبات با ارزشی همچون تیمول و کارواکرول از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد. پس از کشت اکسشن های مختلف گونهthymus pubescens  در ایستگاه تحقیقات گیاهان دارویی استان واقع در گردفرامرز شاهدیه یزد، در سال دوم از سرشاخه های گیاه هنگام 50 درصد گلدهی برداشت و پس از خشک کردن در سایه به روش تقطیر با آب اسانس گیری انجام شد. پس از تعیین راندمان اسانس بر اساس وزن خشک گیاه اسانس بوسیله کروماتوگرافی گازی و کرومانوگرافی گازی متصل به طیف سنجی جرمی تجزیه و شناسایی اسانس ها صورت گرفت. بررسی به عمل آمده حاکی از آن است که از 13 اکسشن کشت شده از نظر بازده اسانس بیشترین درصد اسانس در زمان گلدهی گیاه مربوطه به اکسشن های mkomko (24/3درصد)، ‍ cft (24/3درصد)،mko cft  (87/12درصد) و کمترین میزان آن مربوط به اکسشن bhuzse (66/0 درصد) بود. بیشترین میزان تولید اسانس در هکتار به ترتیب مریوط به اکسشن های  cftبا (kg/ha 69/24)،  mko cft kg/ha)8/20)، ‍cftcft با (kg/ha17/20 درصد) و کمترین میزان به آکسشن cft mko با (kg/ha.9/0) تعلق داشت. حداکثر میزان ترکیبات عمده اسانس پاراسیمن، 1و8-سینئول، گاماترپینن، بورنئول، تیمول، کارواکرول، لیمونن، لینالول و ای- کاریوفیلن به ترتیب به اکسشن های mko mko (73/10 درصد)، ) cft66/31 درصد)،  mko mko (44/20 درصد)، (mko35/29 درصد)، cft (39/60 درصد)، vgyvgy (17/41 درصد)، qvgy (1/14 درصد)، cftmko (3/72 درصد)، mko vgy (4/20 درصد) بود. با در نظر گرفتن بازده، میزان تولید و ترکیب متشکله اسانس اکسشن cft با منشاء استان همدان (ملایر) با 24/3 درصد اسانس و میزان تولید 6/24 کیلوگرم اسانس در هر هکتار و 39/60 درصد تیمول و اکسشن mkomko با 24/3 درصد اسانس و میزان تولید 52/19 کیلوگرم اسانس در هکتار و 26/40 درصد کارواکرول و 44/20 درصد گاماتریپنن و اکسشن  mko cftبا 87/2 درصد اسانس و میزان تولید 8/20 کیلو گرم در هر هکتار اسانس 25/35 درصد ترپینئول و 11/33 درصد لینالول به عنوان اکسشن های برتر معرفی می گردند.